Proxecto LAGUNAJE

Introdución

A actividade gandeira, especialmente a realizada en explotacións de carácter intensivo, xera gran cantidade de dexeccións, que constitúen un recurso valioso como emenda e fertilizante en terreos agrícolas. Con todo, en moitos casos, o seu exceso convérteas en residuos e a súa mala xestión no problema ambiental máis importante orixinado por este tipo de explotacións. Orixínanse ademais outros residuos e subprodutos (subprodutos animais, residuos sanitarios, etc.), cuxo aproveitamento e/ou eliminación debe ser xestionada adecuadamente. Doutra banda, no medio agrícola, cada vez utilízanse máis materiais orgánicos e subprodutos procedentes da industria agroalimentaria, que deben ser estudados en profundidade antes da súa aplicación en campo. A súa valorización como emendas e fertilizantes debe facerse tendo en conta o marco legal existente, sen orixinar problemas de tipo ambiental ou sanitario. O uso das dexeccións do gando, soas, ou acompañadas con material vexetal verde(toxo, uceiras , palla, etc.), foi a forma de abonado usada tradicionalmente nos solos galegos. Hoxe en día este abonado orgánico aínda se práctica en moitas rexións debido á existencia de industrias agroalimentarias que, ao mesmo tempo que eliminan un residuo, adquiren unha certa achega económica coa súa venda. Nos vindeiros anos, previse un gran auxe no aproveitamento destes residuos orgánicos na agricultura, dado que a búsquea de sustentabilidade inclúe o maximizar a utilización de emendas naturais. Xeralmente, a aplicación dos residuos orgánicos en chans de cultivo, produce unha influencia positiva sobre a contorna, por unha banda reduce as necesidades de fertilizantes minerais e mellora a fertilidade, produtividade e sustentabilidade destes chans, e por outra constitúe unha forma de eliminar estes residuos sen provocar unha deterioración ao medio natural. Neste caso, a comarca do Deza concentra unha gran concentración de explotacións gandeiras intensivas. Esta situación responde a un forte proceso de concentración produtiva que se levou nos últimos anos. Trátase dun nivel moi elevado, si se compara coa media de Galicia ou con outras comarcas. Esta situación provoca un territorio masificado con numerosas explotacións gandeiras intensivas na zona, o cal implica que o número de subprodutos xerados é bastante alto, xa que é directamente proporcional ao número de unidades gandeiras. Os subprodutos xerados, xa sexan dexeccións (problema a tratar), son utilizados na súa maioría como abono dos cultivos da zona, aproveitando que o grao de explotacións agrarias no Deza é moi superior a outras zonas roldando o 60%. O problema reside en que a alta produción de subprodutos é continua e o sistema actual non é capaz de cubrir todo o excedente. Aínda que o problema non reside unicamente nunha mala xestión senón que as características climatolóxicas e do terreo tampouco axudan. Esta situación provoca un territorio masificado con numerosas explotacións gandeiras intensivas na zona, o cal, implica que o número de subprodutos xerados é bastante alto, xa que é directamente proporcional ao número de unidades gandeiras. Doutra banda, esta zona ten unha forte vocación agrícola e forestal, o que dá lugar a que se xeren gran cantidade de restos vexetais, que en moitas ocasións son difíciles de xestionar. O proxecto pretende abordar o problema da xestión dos residuos orgánicos procedentes das explotacións avícolas e porcinas extensivas (galinácea e purín) e das explotacións hortícolas e forestais (restos de colleita, restos de poda, restos de limpeza de montes, etc.), da zona do Deza, por medio da innovación ecolóxica, aplicando técnicas de compostaxe á xestión conxunta destes dous tipos de residuos.

Resumo do proxecto

O proxecto pretende a creación dunha “Planta de compostaxe” para a xestión conxunta de: Galinácea e purín, procedentes de explotacións avícolas e porcinas intensivas, xunto con restos vexetais(restos de podas, limpeza de montes, restos de cultivo, etc.)que se xeran no seu entorno. A planta estará formada por dúas infraestruturas diferenciadas: unha zona de elaboración de compost e un sistema hibrido de humedais artificiais de fluxo combinado superficial e subsuperficial. Para apoiar o funcionamento da planta crearanse tres “Puntos verdes” para a recollida dos residuos vexetais da zona. O proxecto ofrece a posibilidade do “Compost á carta”. Isto supón a elaboración de distintos tipos de compost en función da súa aplicación posterior e das necesidades dos diferentes cultivos. Ademais o proxecto inclúe a elaboración dun “Plan de viabilidade”, que permita o funcionamento da Planta de Compostaxe, unha vez finalizado o mesmo.

Obxectivos

O seu obxectivo principal é: Mellorar a xestión dous residuos orgánicos dá zona diminuíndo a degradación dous recursos naturais, abaratando os custos dá súa xestión e aproveitando os recursos (nutritivos e enerxéticos) que conteñen estes residuos, mediante a innovación ecolóxica, baseada na economía circular. Entre os seus obxectivos específicos destacar: Diminuír a intensidade enerxética das actividades agrícolas. Aumentar a porcentaxe de reciclaxe de residuos. Mellorar a eficiencia na utilización dos recursos naturais. Diminuír a utilización de fertilizantes químicos. Secuestrar e estabilizar C no chan contribuíndo a mitigar o cambio climático. O proxecto pretende capitalizar os resultados do proxecto LIFE-ECOREGA (Ecoxestión dos Residuos Gandeiros). Neste proxecto, de dous anos de duración, leváronse a cabo experiencias de compostaxe de residuos gandeiros de explotacións porcinas, avícolas e de vacún, mesturado con restos vexetais, na comunidade autónoma de Galicia, e a súa posterior aplicación sobre diferentes cultivos e sobre chans degradados por incendios forestais. Esta experiencia previa, compleméntase e enriquécese, coas últimas investigacións e estudos levados a cabo polos dous centros de investigación que participan no proxecto.

Metodoloxía

A. Fase preparatoria

Acción 1: Creación do grupo operativo. Recompilación de información e localización da planta de compostaxe e dos puntos verdes.
Acción 2. Estudios preliminares: Estudo cualitativo e cuantitativo dos residuos orgánicos que se xeran no ámbito do proxecto e a xestión actual dos mesmos, incluíndo a problemática que están a xerar na zona. Estudo sobre a calidade das masas de auga, máis importantes da zona.
Acción 3. Recollida e caracterización de mostras dos diferentes tipos de residuos a compostar.
Acción 4. Reunións preparatorias.

B. Fase de execución

Acción 5.Adecuación da zona de compostaxe e dos puntos verdes.

Impermeabilización do solo. Creación das estruturas para o control dos lixiviados
Preparación das estruturas para protexer as pilas de compost.
Preparación dos tres puntos verdes: Peche metálico da zona destinada ao almacenamento de restos vexetais.
Control dos materiais depositados. Cantidade e calidade .

Acción 6. Deseño e execución do sistema de depuración natural: creación dos humedais artificiais de fluxo combinado(superficial e subsuperficial).

Acción 7. Produción e análises de compost.

Caracterización dos residuos a tratar.
Procesos de mestura (en función das proporcións establecidas e en función das analíticas previas).
Formación das pilas.
Volteos periódicos das pilas de compost.
Seguimento da evolución do compost (control de pH, % humidade, temperatura, color, olor, aspecto, etc.).
Aplicación de medidas correctoras.
Recollida e almacenamento do compost.

Acción 8: Aplicación de compost en chans degradados e en chans forestais para a implantación de sistemas silvopastorais. Seguimento e avaliación dos resultados.

C. Accións transversais

Acción 9. Xestión do proxecto.

Elaboración da estrutura, responsabilidades e procedementos para a xestión administrativa e a coordinación diaria do proxecto: conxunto de dispositivos relativos ao seguimento administrativo do proxecto. Elaboración do Manual de coordinación
Creación dos órganos necesarios para a toma de decisións políticas e técnicas do proxecto así como as súas competencias: Indicar o sistema de toma de decisións, un regulamento interno ou un protocolo de actuación.
Sistema de comunicación interna no seno do grupo operativo: Reunións do grupo operativo, os medios de comunicación utilizados, etc.
Reunións periódicas dous grupos de traballo.
Xestión financeira do proxecto: Disposicións relativas a presentación do gasto así como a compilación de toda a documentación para a xustificación do mesmo co fin de proceder a súa validación.

Acción 10. Comunicación do proxecto.

Material divulgativo. Tríptico. Manual de compostaxe para explotacións avícolas e porcinas.
Manual informativo do proxecto.
Rodas de prensa (3):

- Inicial.

- Posta en marcha da planta.

- Obtención dos primeiros resultados da planta (compost).

Campaña informativa destinada aos posibles beneficiarios da planta:

- Envío de trípticos informativos.

- Xornadas informativas.

- Xornadas de portas abertas. 10 xornadas de portas abertas. Visitas guiadas á planta de compostaxe.

- Xornadas finais de conclusións: Dúas en Galicia.

Reunións trasnacionais (6). De dous tipos, por un lado con proxectos que traballan na mesma temática, por outro lado con responsables políticos.
Envío de información permanente a: Responsables políticos, entidades potencialmente interesadas na temática do proxecto, proxectos traballando na mesma temática e medios de comunicación.
Paxina web do proxecto.
Inclusión en Redes sociais: Facebok, Twiter, Linkedin.

Acción 11. Seguimento e avaliación do proxecto.

Estableceranse tres tipos de indicadores: De realización, de resultado e de impacto.

Os indicadores de realización serviran para medir as consecuencias concretas e inmediatas das accións realizadas: avaliar o grado de cumprimento das diferentes accións co cronograma establecido.

Os indicadores de resultado, mediran os resultados e os efectos directos e inmediatos do proxecto.

Os indicadores de impacto refírense ás consecuencias do proxecto máis aló dos efectos inmediatos e directos sobre os beneficiarios.

Acción 12. Plan de viabilidade da Planta de Compostaxe. Elaboración dun documento no que se estableza unha estratexia para o funcionamento da planta unha vez finalizado o proxecto. Este documento inclúe un plan financeiro.

Beneficios esperados

Económicos. Diminuíndo os custos de xestión dos residuos orgánicos das explotacións avícolas e porcinas, e diminuíndo os custos de produción das explotacións hortícolas (diminución da compra de fertilizantes)

Ambientais. Aumentando a eficiencia na utilización dos recursos naturais da zona e mellorando a calidade dos mesmos (auga e chan) e a calidade da paisaxe. Evitando episodios de contaminación de augas e chans e mellorando as propiedades dos chans de cultivo, diminuíndo a intensidade enerxética das actividades agrícolas ao minimizar a utilización de fertilizantes de sínteses, en cuxo proceso de fabricación consómense grandes cantidades de enerxía.

Sociais. Mellorando a calidade de vida dos habitantes do Deza e a calidade turística deste territorio(mellora da paisaxe e da calidade das augas).

Tecnolóxicos. Mellorando as técnicas de compostaxe, optimizando as condicións do proceso, e mellorando e controlando, a calidade do compost obtido. Mellorando e axustando os sistemas de depuración natural de purín de porcino mediante humedais artificiais hibrídos.

Participantes

A Asociación de Desenvolvemento Rural “Ódega” é unha entidade para todos os habitantes do rural galego, e moi especialmente para os agricultores e gandeiros.

Ódega presta servizos de asesoramento de xestión empresarial e técnico agrario aos profesionais e emprendedores do medio rural co obxectivo de contribuír a mellorar a rendibilidade das pequenas empresas e das explotacións agropecuarias e ao fomento do emprendemento no medio rural.

A Federación Galega de Medio Ambiente contan con experiencia no desenvolvemento de todo tipo de proxectos e ten como fin promover e colaborar activamente en todas as tarefas que estean destinadas á protección do medio ambiente, especialmente no relacionado ca protección e conservación de ecosistemas, a defensa do medio natural e da biodiversidade, o aforro e a eficiencia enerxética, a potenciación das razas autóctonas e o desenvolve.

FEGAMA ten como finalidade e obxectivo a protección do medio así como realizar estudos e programas sobre os elementos que conforman o medio ambiente e a súa situación.

A Universidade de Santiago de Compostela é unha institución pluricentenaria fundada en 1495 por López Gómez de Marzoa e con máis de 500 anos é a Universidade de máis longa tradición en Galicia e unha das más antigas no mundo.